Zwrot refleksyjny w badaniach nad różnorodnością społeczną. Jak kategoryzacje tworzą rzeczywistości społeczne (i co z tym dalej robić)?

W ostatnich latach coraz więcej jest krytycznych analiz pojęć kluczowych dla badań nad różnorodnością społeczną, grupami etnicznymi, narodami i procesami migracyjnymi.  Takie terminy jak „migranci”, „integracja”, „etniczność”, „mniejszość” czy „naród” są traktowane jako kategoryzacje społeczne osadzone w światopoglądach i perspektywach ideologicznych osób zaangażowanych w badania.  Co więcej, te same pojęcia są w rozmaity sposób rozumiane i stosowane w polu naukowym, politycznym, prawnym czy medialnym. Uświadomienie sobie tych uwarunkowań zwraca nasza uwagę na społeczne konsekwencje naszych klasyfikacji, typizacji oraz innych praktyk językowych. Ten zwrot refleksyjny skłania do problematyzowania i przedefiniowania podstawowych kategorii i terminów badań socjologicznych. Dzięki temu wyraźniej widać, że są one obciążone różnymi schematami poznawczymi i uproszczeniami.  

Podczas naszej sesji/sympozjum pokażemy, że zwrot refleksyjny ma duże znaczenie nie tylko dla studiów nad migracjami i etnicznością, włącza namysł nad warunkami uprawiania nauki a także nad procesami komunikowania społecznego wiedzy naukowej. Może rzutować na inne subdyscypliny i nurty tematyczne w socjologii. Refleksja nad pojęciami i ich tworzeniem w świecie akademickim odsłania procesy kształtowania „eksperckości” oraz relacje między wiedzą, komunikacją, kontrolą dyskursu i władzą. Kwestionowanie i weryfikowanie zastanej aparatury pojęciowej może zaowocować lepszym rozumieniem uwikłania ideowego współczesnej socjologii, a w rezultacie poprawniejszymi i bardziej precyzyjnymi wyjaśnieniami procesów społecznych.