Wielokryzys – chroniczność, normalizacja, oswajanie i opór w świecie pracy

Interesuje nas znaczenie wielokryzysu dla świata pracy, rozumianego zarówno jako produkcja, jak i reprodukcja społeczna. Kryzysy powodują lub też dają możliwość przebudowy oczekiwań i wprowadzania zmian w politykach pracy. Istotnym kontekstem jest tu wojna – ta trwająca za naszą granicą oraz groźba wojny pojawiająca się w dyskursie politycznym. Pomimo iż brakuje badań, które pokazywałyby co dzieje się w przypadku polskiej gospodarki obecnie, to z szeregu badań innych wojennych kontekstów wiemy, że wojna i przygotowania do niej powodują głębokie przesunięcia w gospodarce i inne decyzje na temat wydatkowania środków publicznych. Interesują nas zagadnienia takie jak „wojna jako uzasadnienie dla zawieszania, zaniechania lub wdrażania działań”, co jest szczególnie istotne w przypadku różnego rodzaju dostępów (takich jak geograficzny czy dyskursywny) ale szczególnie dostępu do usług publicznych czy polityk migracyjnych. Interesuje nas zatem jakie konsekwencje dla szeroko rozumianego świata pracy mają wojna i kryzys traktowane jako wymówka. Zarazem, chcemy przyjrzeć się kwestiom akceptacji i normalizacji tematu kryzysu, w tym kryzysu wojennego – mechanizmom konformizacji, instytucjonalizacji, normalizacji i oswajania. Szczególnym przypadkiem powyższych może być poszukiwanie okazji do wynoszenia korzyści z kryzysu, w myśl reguł zaobserwowanych przez Naomi Klein w Doktrynie szoku.  W obszarze dialogu społecznego, przykładem może być systematyczne omijanie mechanizmów trójstronnych ze względu na swoiście permanentny stan wyjątkowy, wymagający szybkich działań. Zadajemy pytanie na ile kryzys wojenny jest składową innych obserwowanych kryzysów, a może wszystkie te kryzysy (klimatyczny, pandemiczny, inflacyjny) są częścią czegoś większego, i obserwujemy przesilenie w różnych obszarach. Na ile te kryzysy, nazywane także wielokryzysem, są niezależne, a na ile jest to łączny, wielowymiarowy kryzys liberalnej demokracji, konwulsje neoliberalizmu. Colin Crunch pisał o osobliwej śmierci neoliberalizmu. Być może teraz możemy mówić o “zombie neoliberalizmie”. 

Dla socjologii pracy ważna jest nie tylko wielowymiarowość kryzysu ale także jego chroniczność.Chętnie przyjrzymy się trwałości stanu kryzysu na przykład w usługach publicznych i temu jak kolejne kryzysy zewnętrzne wzmacniają ową chroniczność. W szczególności w tym kontekście interesuje nas, jak doświadczają i radzą sobie z kryzysem grupy i kategorie wielokrotnie nieuprzywilejowane, dla których kryzys jest codziennością. Szczególnie istotnym kontekstem, który wzmocnił wielokryzys, była pandemia – wydaje się, że w dyskursie publicznym zastąpiona już narracją wojenną, natomiast w indywidualnych doświadczeniach nie do końca przepracowana. Znacząco wpłynęła ona na organizację pracy, wprowadzenie hybrydowych rozwiązań, które zostały szybko oswojone, przyswojone i stały się nowym oczekiwaniem. Jakie nowe oczekiwania, jaka przyszłość rynku pracy?

Zakładamy również, że by móc w sposób pełny rozmawiać o kontekstach wielokryzysu i jego konsekwencjach dla rzeczywistości społecznej, pożądanym działaniem jest metodologiczne poszerzenie pola zainteresowania badaczek i badaczy społecznych. Taką propozycją jest metoda biograficzna oraz jej zastosowanie do badań nad doświadczeniami biograficznymi różnych kategorii pracowników (zarówno w branżach niezbędnych dla reprodukcji społecznej w sytuacji kryzysowej takich jak: ochrona zdrowia, edukacja, pomoc społeczna czy logistyka jak i innych sferach rynku pracy ). Uwzględnienie w refleksji doświadczeń biograficznych pozwala na połączenie poziomu makroprocesów: oddziaływania chronicznych kryzysów czy kryzysów nagłych o charakterze egzogennym, jak również szerzej postrzeganych zmian społecznych o dłuższym profilu czasowym jak procesy transformacyjne i posttrasnformacyjne po 1989 roku z poziomem mikrozjawisk: doświadczeń codzienności, sposobów interpretacji i nadawania znaczeń zjawiskom dotykającym jednostki, mechanizmom budowania indywidualnej i kolektywnej zaradności oraz sposobom radzenia sobie z konsekwencjami wielokryzysu. 

Chcielibyśmy poszerzyć dyskusję wokół relacji między wielokryzysem a doświadczeniami pracowników reprezentujących różne kategorie zawodowe w szerszym kontekście zmian zachodzących w polskim społeczeństwie w perspektywie ostatnich trzech dekad.