Nowe sąsiedztwa w polskich miastach i na obszarach wiejskich. Wieloetniczne sąsiadowanie

Procesy migracyjne w Polsce przechodzą w ostatnim dziesięcioleciu istotne przemiany. Według ocen demograficznych (np. Okólski 2021), w drugiej dekadzie XXI wieku dokonało się w Polsce  tzw. przejście migracyjne. Po latach przewagi emigracji nad imigracją, obecnie więcej osób przybywa do kraju niż go opuszcza. Zjawisko to dotyczy nie tylko Polski, jest elementem przemian pozycji systemowej całego regionu Europy Środkowej, która przeżywa okres intensywnego wzrostu i notuje wyraźną poprawę wskaźników jakości życia. Na konsekwencje zmiany pozycji systemowej regionu nakładają się konsekwencje pełnoskalowej wojny Rosji przeciwko Ukrainie i (tymczasowego) osiedlenia się na terenie Polski prawie miliona osób z doświadczeniem uchodźstwa wojennego. Dodaje to procesom migracyjnym i uchodźczym w naszej części Europy dynamizmu i unikatowego charakteru na tle procesów w zachodzących w dłuższej perspektywie czasowej, w Europie Zachodniej. Procesy te dobrze widać w miastach i na poziomie polityk publicznych realizowanych przez samorządy, na rynkach pracy, rynku nieruchomości, na poziomie stosunków społecznych, relacji międzyludzkich. Obecność ukraińskich migrantów zmienia także krajobraz społeczny obszarów wiejskich. Migranci i uchodźcy, zamieszkujący polskie miasta i wsie, stają się obecni w przestrzeni publicznej i instytucjonalnej. Są coraz bardziej aktywną i widoczną zbiorowością, której liczebność i potencjał staje się elementem dyskusji na temat oswajania ryzyk jakie przynosi nam teraźniejszość i przyszłość. Co więcej, krajobraz migracyjny Polski staje się coraz bardziej zróżnicowany: oprócz Ukraińców, mamy do czynienia z cudzoziemcami z innych krajów trzecich, w tym azjatyckich i afrykańskich.

Proponowana sesją/sympozjum ma na celu przyjrzenie się procesom oswajania tej nowej sytuacji w wymiarze lokalnym, poprzez zamieszkiwanie i sąsiadowanie, pracę, uczęszczanie dzieci do szkół, odpoczynek w parkach. Oswajają się zarówno migranci jak i lokalni mieszkańcy, którzy także często są mobilni. Skupiona będzie na sąsiadowaniu osób reprezentujących odmienne etniczności, narodowości i kultury.

Prelegentki i prelegenci przedstawią badania, które pokazują, jak nowe sąsiedztwa kształtowane są przez praktyki codzienne i przez polityki dotyczące migracji, zatrudnienia i zamieszkiwania, a także przez różnych aktorów indywidualnych i zbiorowych, takich jak aktywiści, organizacje pozarządowe i fundacje, urzędy państwowe, władze lokalne, szkoły, wspólnoty mieszkaniowe, media. Ich głosy będą dotyczyły oddolnych i odgórnych sposobów rozumienia nowej sytuacji i tego, jak nowi sąsiedzi wpisują się w albo przekształcają już istniejące w miastach i na obszarach wiejskich  linie podziałów i łączności. Chodzić tu może zarówno o procesy gentryfikacji i degradacji dzielnic miast, o dyskryminacje na tle etnicznym i rasowym, o zamieranie i odradzanie się życia w całych miejscowościach (zwł. na obszarach wiejskich) o wpływ imigrantów na funkcjonowanie instytucji (żłobki, szkoły), jak też o procesy wspierania migrantów i ich integracji.

Sesja półplenarna „Nowe sąsiedztwa w polskich miastach i na obszarach wiejskich. Wieloetniczne sąsiadowanie”

Prof. Anne White

University College London, School of Slavonic and East European Studies 

 Factory work and the changing migration identities of smaller Polish cities and towns

ABSTRACT 

Factories — a very diverse category — help shape the unique identities of towns and smaller cities. In contemporary Poland, they do so partly by shaping local migration identities. As significant employers of migrant labour, factories contribute to Poland’s overall transition to becoming a ‘country of immigration’. At a local level, factories play an important role in transforming smaller locations into ‘towns of immigration’. Nowadays, this means bringing in workers not just from Ukraine but also from countries across the world. However, local factories’ contribution to Poland’s migration transition might be limited if foreign workers do not settle but instead migrate onwards, to the bigger cities.  
The paper discusses ‘migration identity’ sociologically. Migration identity is not just about the scale and direction of migration flows, but also about consciousness – among both locals and incomers – that this is a place which people leave and/or to which they arrive.  Furthermore, a place with a strong migration consciousness can also be one where migration is accepted as a normal livelihood strategy, where there is a ‘culture of migration’. In some circumstances, this can facilitate the switch from emigration to immigration identities, the social learning involved with becoming a receiving society, as I explored with reference to Kalisz, Piła and Płock in my monograph Polish Cities of Migration (2024). On the other hand, to attract migrants to settle, locations also need to possess weak migration identities: identities as places to which migrants can become attached and where people want to settle. The paper explores how factory work and accommodation in factory hostels together with the experience of living in a smaller location are perceived by foreign workers, and how such perceptions shape their integration, place attachment and aspirations to stay or leave. It is based mostly on interviews in Dobrodzień in 2024, but also partly on fieldwork in Myślenice in 2025 and on the research for Polish Cities of Migration.

Dr hab. Kamilla Dolińska, prof. UWr, dr hab. Julita Makaro, prof. UWr

Instytut Socjologii,  Uniewersytet Wrocławski

Sąsiadowanie z Polakami i jego znaczenie w stawaniu się obywatelem polskiego miasta

Abstrakt: W oparciu o przeprowadzone przez nas badania jakościowe z migrantami z Ukrainy i Białorusi (realizowane w latach 2022-2024) chcemy opowiedzieć, jak tworzą się relacje sąsiedzkie pomiędzy społecznością przyjmującą i migrancką, jakie mają znaczenie dla migrantów i jakie bariery pojawiają się w tym procesie.  Ramą konceptualną uczynimy proponowane prze Grzegorza Pyszczka podejście do analizowania sąsiedztwa jako 1/ współzamieszkiwania, 2/ rozpoznawalności i 3/ relacji społecznej. Zidentyfikowanie jak kształtuje się sąsiedztwo „starych” i „nowych” mieszkańców polskich miast oraz jakie codzienne praktyki je napełniają, pozwoli pokazać jak przebiega proces oswajania, współistnienia, poczucia przynależności migrantów do społecznościach miejskich, osiedlowych. Narracje badanych pozwolą zidentyfikować codzienne praktyki realizowane na styku społeczności przyjmującej i migranckiej. Ich zaawansowanie oraz złożoność stanowią dla nas argument dla uznania ich ważności w procesie stawania się obywatelem miasta. W procesie tym bowiem ważne są zarówno kryteria formalne, jak i nieformalne, a podnosząc temat sąsiadowania, podkreślamy znaczenie tych ostatnich.   

dr hab. Paweł Kubicki, prof. UJ

Instytut Studiów Europejskich  Uniwersytetu Jagiellońskiego

„Nowe sąsiedztwa w polskich miastach drugich”

Wystąpienie dotyczyć będzie kształtowania się nowych sąsiedztw w polskich miastach drugich w wyniku przejścia migracyjnego. Wnioski bazują na projektach badawczych, których założenia teoretyczne zostały wypracowany w ramach połączonego seminarium realizowanego przez badaczy z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Prezentowany materiał empiryczny, wskazujący na istotne zmiany zachodzące w miasta drugich w kontekście przejścia migracyjnego pochodzi z trzech projektów badawczych. (1)  Stosunek migrantów do usług publicznych oraz tworzenie więzi sąsiedzkich w mieście „globalizującym się”. Studium przypadku miasta Krakowa, gdzie testowane były założenia badawcze projektu. (2). Adaptacja imigrantów i uchodźców poprzez aktywizm miejski, gdzie wypracowywane i testowane były mechanizmy włączania nowych mieszkańców w oddolną aktywność obywatelką w miastach. Projekt łączył perspektywę badawczą (UJ i UAM) z perspektywą społeczną (Kongres Ruchów Miejskich oraz Centrum Wielokulturowe w Krakowie). (3) Inclusive CEE: Challenges and Ukraine Refugee Integration, badania dotyczące integracji uchodźców wojennych z Ukrainy, realizowane w sześciu miastach drugich Europy Środkowej: Krakowie, Poznaniu, Koszycach, Brnie, Miszkolcu i Użhorodzie.

Dr Włodzimierz Durka

Uniwersytet Szczeciński

„Ryzykowne sąsiedztwa”: swoi i obcy w społecznej przestrzeni wsi

Abstrakt: Współczesna wieś jest w Polsce bardzo zróżnicowana. Już mniej niż 10% wiejskich gospodarstw domowych zajmuje się rolnictwem. Obszary wiejskie wokół miast wykazują wzrost liczby mieszkańców, podczas gdy obszary peryferyjne podlegają dalszemu wyludnieniu. Niezależnie od postępującej urbanizacji oraz zmiany stylu życia mieszkańców autochtonicznych, nowi mieszkańcy wywołują gentryfikację zmieniającą dotychczasową strukturę społeczną wsi. Pojawiają się nowe konflikty wokół przestrzeni i jej użytkowania.

Imigranci na obszarach wiejskich nie są jednolitą kategorią. Oprócz nomadów zmuszonych do zamieszkania na wiejskich obszarach peryferyjnych, polską wieś jako docelowe miejsce zamieszkania wybierają także imigranci o wysokim statusie społeczno-ekonomicznym. W rezultacie obserwujemy różnorodne formy koabitacji (współzamieszkiwania) starych i nowych mieszkańców polskiej wsi. Nowe doświadczenia wywołują nowe wzory wzajemnych relacji. 

Autor w swoich rozważaniach odnosi się do ogólnopolskich badań CBOS z lat 2004 – 2024, Europejskiego Sondażu Społecznego z lat 2002-2024 oraz badań własnych prowadzonych w województwie zachodniopomorskim od 1994 roku.

Biogramy: 

Dr hab. Kamilla Dolińska – prof. UWr, socjolożka, kierowniczka Zakładu Socjologii Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół granic i pograniczy, wielokulturowości, migracji oraz problematyki mniejszości narodowych i etnicznych; od ponad dekady zajmuje się zróżnicowaniem etnicznym Wrocławia. Autorka i współautorka wielu publikacji o tej tematyce. Członkini Ośrodka Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza oraz Laboratorium Migracje – Kultura – Miasto.

Dr Włodzimierz Durka, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Szczecińskiego. Absolwent socjologii UAM w Poznaniu, gdzie uzyskał w 1993 roku stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie socjologii. Naukowo i dydaktycznie zajmuje się w metodologią i metodami badań społecznych, socjologią rozwoju lokalnego oraz socjologią wsi. Ukończył studia podyplomowe w zakresie zarządzania biznesem w Wielkiej Brytanii (Coventry College Cork, 1993) oraz Irlandii (University College Cork,1995).

Wykładowca Uniwersytetu Szczecińskiego od 1986 roku. W ramach dużych zespołów badawczych specjalizował się przygotowywaniu, przeprowadzaniu i opracowywaniu wyników badań ilościowych. Od 1991 roku prowadzi jednocześnie własną firmę badawczą. W ostatnich latach koncentruje się na analizie przemian społeczno-gospodarczych oraz rynku pracy na obszarach wiejskich Pomorza Zachodniego. Jest autorem ponad 120 publikacji naukowych oraz kilkudziesięciu ekspertyz i raportów ewaluacyjnych.

Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego oraz Szczecińskiego Towarzystwa Socjologicznego.

Dr hab. Paweł Kubicki, prof. UJ, socjolog, Instytut Studiów Europejskich  Uniwersytetu Jagiellońskiego. Członek Komitetu Socjologii PAN oraz Zespołu Ekspertów Samorządowych Fundacji im. Stefana Batorego. Specjalizuje się w badaniu społeczno-kulturowych aspektów rozwoju miast. Autor kilkudziesięciu publikacji poświęconych tej problematyce, w tym siedmiu książek. Ostatnio realizowane projekty badawcze poświęcone tematyce przejścia migracyjnego w miastach drugich i kształtowania się nowych sąsiedztw: (1) Stosunek migrantów do usług publicznych oraz tworzenie więzi sąsiedzkich w mieście „globalizującym się”. Studium przypadku miasta Krakowa. (2). Adaptacja imigrantów i uchodźców poprzez aktywizm miejski. (3) Inclusive CEE: Challenges and Ukraine Refugee Integration.

Dr hab. Julita Makaro, prof. UWr, socjolożka pracująca w Zakładzie Socjologii Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Zainteresowania naukowe skupia na tematyce pogranicza, etnicznej, miejskiej, migracyjnej. Od ponad dekady zajmuje się zróżnicowaniem etnicznym Wrocławia. Opublikowała wiele artykułów i książek o wielokulturowości, miastach podzielonych, sąsiedztwach narodowych. Członkini Ośrodka Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza oraz Laboratorium Migracje – Kultura – Miasto .

Anne White is Professor of Polish Studies and Social and Political Science, University College London School of Slavonic and East European Studies. She is a sociologist and social anthropologist, conducting her research mostly in Poland, but also in the UK. She runs the Polish Migration Website and has published four books as well as numerous scholarly articles about migration from and to Poland. Her new open access book Polish Cities of Migration (UCL Press, 2024) discusses Poland’s transition to ‘immigration country’ status as viewed by Polish return migrants, Ukrainians and people of other nationalities living in smaller Polish cities.